UR ERROTEN HONDARRAK
ERDI AROKO
ERDI AROKO IRAGANA
IRAGANA
- Mendea: XVII
- Kokapena: Gohierri, Asua
Erromatarren garaian distira handia lortu zutenetik, ur-errotak energia hidraulikoa hornitzeko iturri nagusietako bat izan ziren burdinola ekoizteko eta aleak ehotzeko, Erdi Aro osoan, eta asko XX. mendera arte egon ziren martxan Bizkaian.
XVII. mendeaz geroztik Erandion erroten datuak baditugu ere, ziurrenik aspalditik eegon ziren. Erdi Aroan, ur-erroten monopolioa Asua eta Martiartu jaunek menderatzen zuten nagusiki, herriko leinu garrantzitsuenek, XVII. mendean hala izaten jarraituko du, eta hau gertatzen ez zenaen handiki baten esku zegoen.
Erandioko errotei buruz ditugun lehen informazioak hainbat errentamenduri buruzkoak dira. XVIII urtean 100 dukat inguru izango dira. Horrela, dokumentatutako 7-8 errota egongo dira, XVII. mendearen erdiaren eta XVIII. mendearen amaieraren artean.
Gaur egun, Erandion ur-errotaren bat egon zela dakigunean, baserri bat egoten da, eta, batzuetan, iturriek jasotzen duten errota zaharraren izena izaten du. Erandion egon ziren zortzi errotetatik 7 Gohierri auzoan daude. Horietatik 6 Gobela ibaiaren arroko erreketan daude, 1 Udondo ibaiaren arroan, eta beste bat Asua auzoan, euren urek Asua ibaia elikauz.
Asuako errotari dagokionez, 1582an iturrietan agertzen den Leurako errota da. XIX. mendean, errotak 753 m2 inguruko azalera zuen, eta horietatik 350 inguru hartzen zituen errota-etxeak. Azken errotaria Vicente Gaztañaga izan zen, eta 1955ean hil zenetik, errotak funtzionatzeari utzi zion.
Gohierriko errotei dagokienez, gehienak Urederra errekan zeuden (testu batzuetan Azkaiturri edo Ascaiturri gisa agertzen dira), eta erreka horrek Bolue errekan isurtzen ditu urak.
Ibaian gora zegoena Errotabarriko errota zen, eta 1669ko dokumentuetan agertzen da. Errekaren bideari jarraituz, hurrengo errota Aja-Errota da (iturri batzuetan Asse Errota, Aixerrota edo Aizerrota). Desagertuta dago, baina ipar-mendebaldeko hormaren aztarnak daude, 60 metro inguruko lodierakoak.
Ondoren, Goikoerrota aurkituko dugu (Goikorta, Goycoerotaeta, Goyco Errota edo Goicoerrota ere deitua). 1558ra arte funtzionatu zuen eta bere azken errotariak Antonio Arguinchona eta Pakitxe Abarrategui izan ziren.
Urederratik behera dagoen laugarren errota Bekoerrota da (Bezkorta edo Becoerrota ere esaten zaio), Goikoerrotatik zetorren ubide bat zuena eta 1,35 cm-ko antepara zilindriko batera heltzen zena. Azken errotariak Berrnardo Ormaechea eta Martina Sagasti izan ziren.
Urederrako bosgarren errota gobelaerrota da (Gollorta izenez ere ezaguna). Errota horrek Bekoerrotatik ubide baten bidez zetorren urak aprobetxatzen zituen, harlangaitzezko akueduktu goratu txiki batetik igaroz. 1896an, Villaríaseko markesarena zen. 1968. urtera arte funtzionatu zuen.
Gohierri auzoko seigarren eta azken errota Bolue da (Bolinchu, Bolintxu, bolunchu, Botachu edo Errotatxu ere esaten zaio), gaur egun desagertuta dagoena. 1966ra arte funtzionatu zuen.